Ma'tіnderge sa'i'kes test tapsyrmalaryna durys jay'apty anyqtay' kerek.
1-ma'tіn.
G'alym ty'raly estelіk
Ombydag'y Kadet korpy'synda S'oqan Potani'nmen dos bolady. Potani'n – qazaq halqynyn' ay'yz a'debi'etіn zerttey's'і, g'alym S'oqan ty'raly estelіkterіnde bylai' dep jazady: «...Men S'oqanmen korpy'sqa oqy'g'a kelgende tanystym. Ol oryss'a bіlmedі, men qazaqs'a bіlmedіm. Bіraq S'oqan orys tіlіn tez u'i'renіp aldy. Ekey'mіz de kіtap oqy'dy jaqsy ko'rdіk, a'sіrese sai'ahats'ylar ty'raly kіtapqa qatty qyzyg'atynbyz, sondyqtan ekey'mіz jaqsy dos bolyp kettіk.
Men qazaq dalasy men geografi'i'asy ty'raly bіlgenіmdі da'pterge jazyp ju'rdіm. S'oqan sol jazy'lardy o'z a'n'gіmesіmen tolyqtyrady. So'i'tіp, bіz qazaqtardyn' bu'rkіtpen an'g'a s'yg'y'yn tolyq jazdyq.
S'oqan kei'іnnen oqy'da orys dostarynan da ozyp kettі. Aqyldy, daryndy balag'a u'lkender de qyzyg'a qarai'tyn. Demalys ku'nderі ony ofi'tserler men Sіbіr s'eney'nіkterі u'i'lerіne s'aqyratyn. Ol qaladag'y o'nerlі, bіlіmdі adamdarmen ko'p aralasyp turdy.
S'oqan o'te ko'p oqi'tyn, sai'ahats'y boly'dy armandai'tyn. Qaladag'y kіtaphanadan kіtap aly' sol kezde tek S'oqang'a g'ana ruqsat etіldі. Ol a'kelgen kіtaptardy men de oqi'tynmyn.
Bіz S'oqannan u'lken bolsaq ta, bіlіm jag'ynan ol bіzden a'ldeqai'da jog'ary edі. Korpy's oqy's'ylary u's'іn S'oqan «Ey'ropag'a as'ylg'an tereze» sekіldі edі».
1-MA'TINGE BAI'LANYSTY TEST TAPSYRMALARY
1. Ma'tіnge sa'i'kes kelmei'tіn aqparatty tan'dan'yz.
A) S'.Y'a'li'hanov Kadet korpy'synda oqydy.
V) S'oqan Potani'nmen jaqyn joldas boldy.
S) Potani'n S'oqannan bіrnes'e jas kіs'і boldy.
D) Ekі dos sai'ahats'ylar ty'raly kіtaptardy ko'p oqi'tyn.
2. Ma'tіnde jay'aby bar suraqty tan'dan'yz.
A) S'oqan Ombyda qai'da turdy?
V) S'oqan kіtaphanada kіmmen tanysty?
S) S'oqan men Potani'n qalai' dos boldy?
D) S'oqannyn' sai'ahatqa kіmdermen bardy?
3. Ma'tіnge sa'i'kes aqparatty tan'dan'yz.
A) S'oqan o'te daryndy, alg'yr edі.
V) S'oqan es'kіmge syryn ai'tpai'tyn.
S) S'oqannyn' dostary qazaqs'a jaqsy bіldі.
D) S'oqan daryndy balalarg'a qyzyg'a qarai'tyn.
4. Ma'tіndegі basty tіrek so'zderdі tabyn'yz.
A) Omby, estelіk, sai'ahat
V) Qazaq, S'oqan, geografi'i'a
S) S'oqan, Potani'n, dos, oqy'
D) S'oqan, kіtaphana, Ey'ropa
5. Ma'tіn boi'yns'a tolyq ja'ne naqty aqparatty tabyn'yz.
A) S'oqannyn' o'nerlі dostary o'te ko'p.
V) Ol bіlіmdі adamdarmen jaqsy tanys bolatyn.
S) S'oqan qaladag'y o'nerlі, bіlіmdі adamdarmen jaqyn aralasty.
D) S'oqan qaladag'y o'nerlі, daryndy balalarmen aralasyp turatyn.
6. Ma'tіndegі negіzgі oi'dy anyqtan'yz.
A) S'oqannyn' orys tіlіn tez men'gery'і
V) S'oqannyn' sai'ahats'y boly'dy armanday'y
S) Oqy' kezіndegі S'oqannyn' zerektіk tanyty'y
D) S'oqannyn' korpy's oqy's'ylarynan ereks'elіgі
2-ma'tіn.
Bank qyzmetі
Banktіk ju'i'e – o'ndіrіstіk i'nfraqurylym. O'ndіrіs bolsa bank te kerek. Bank bos kapi'taldy o'zіne ji'nap, ony qajet bolyp otyrg'an ka'sіporyndar men adamdarg'a qaryzg'a beredі.
Bank – nesi'e-esep ai'yrysy', kassa operatsi'i'alarymen basqa da operatsi'i'alardy ju'zege asyratyn mamandandyrylg'an qarjy mekemesі. Bankter o'zіne aqs'alai' qarajatty ji'naqtap, ony nesi'e tu'rіnde y'aqyts'a pai'dalany'g'a beredі. Ka'sіporyndar, mekemeler nemese jeke tulg'alar arasyndag'y o'zara to'lemder men eseptesy'lerde deldaldyq qyzmet ko'rsetedі. Jan'a aqs'alar men bag'aly qag'azdar s'yg'arady, memlekettegі aqs'a ai'nalysyn rettei'dі. Bankter aqs'a, nesi'e, vali'y'talyq sai'asatty ju'zege asyrady. Bankke jeke tulg'a da, zan'dy tulg'a da kli'ent bola alady.
Qazaqstannyn' banktіk ju'i'esі ekі den'gei'de: bіrіns'іsі – memlekettіk, ekіns'іsі – kommertsi'i'alyq. Bіrіns'і den'gei'degі bankter – ulttyq bankter ekіns'і den'gei'degі bankterdі tekseredі, tіrkei'dі. A'r bank as'ylg'an sai'yn Ulttyq bank li'tsenzi'i'a beredі.
2-MA'TINGE BAI'LANYSTY TEST TAPSYRMALARY
7. Ma'tіndegі basty tіrek so'zderdі tabyn'yz.
A) bank, nesi'e, kassa
V) ju'i'e, bank, den'gei'
S) bank, ka'sіporyn, nesi'e
D) ka'sіporyn, li'tsenzi'i'a, operatsi'i'a
8. Ma'tіnge sa'i'kes aqparatty tan'dan'yz.
Berіlgen ma'tіn qai' salag'a jatady?
A) tari'h
V) sai'asi'
S) quqyq
D) ekonomi'ka
9. Ma'tіnge sa'i'kes aqparatty tan'dan'yz.
Qyzmetіne qarai' bankter ... bo'lіnedі.
A) ekіge
V) u's'ke
S) beske
D) on ekіge
10. Ma'tіnge sa'i'kes aqparatty tan'dan'yz.
Bank ... ai'nalysady.
A) pai'yzsyz nesi'e bery'men
V) qajet etetіnderge qaryz bery'men
S) li'tsenzi'i'a ja'ne o'zara to'lemder bery'men
D) ka'sіporyndar men mekemelerdі rettey'men
11. Ma'tіn boi'yns'a tolyq ja'ne naqty aqparatty tan'dan'yz.
Bank ... sai'asatyn іske asyrady.
A) vali'y'ta, nesi'e
V) vali'y'ta, nesi'e, qarjy
S) bag'aly qag'azdar, nesi'e
D) nesi'e, aqs'a, kommertsi'i'alyq
12. Ma'tіnde jay'aby bar suraqty tan'dan'yz.
A) Bank ju'i'esіnіn' qyzmetі qandai'?
V) Nesi'eler nes'e pai'yzben berіledі?
S) Qandai' bag'aly qag'azdar s'yg'arylady?
D) Nesi'e aly' u's'іn qandai' qujattardy tapsyry' kerek?
3-ma'tіn.
Tag'ylym otbasynan bastalady
Jalpy, s'an'yraq qury' – ku'llі adamzattyq da'stu'r ekenі tu'sіnіktі. Bіraq jer betіnde qans'a halyq bolsa, bul da'stu'rdіn' si'pattary da sons'ama san aly'an. O'i'tkenі a'r halyq o'zіnіn' s'an'yraq ko'tery' qy'anys'yn o'z turmys-salttaryna lai'yqtap, o'zderіns'e qyzyqtay'g'a tyrysady. Osy u'rdіstі qazaq halqy da g'asyrlar boi'y o'zgege uqsatpai', o'zderіns'e damytqany anyq. Olai' bolsa, qazaqtyn' s'an'yraq ko'tery' sa'tіndegі o'zіndіk ereks'elіkterі bar.
Halqymyzdyn' ejelgі da'stu'rі boi'yns'a, jan'adan ko'terіler s'an'yraqtyn' maqsaty men ma'nі en' a'y'elі tegіne orai' u'ndestіrіlіp, ata-ananyn' ri'zas'ylyqtaryna negіzdelіp s'es'іletіn. Munda negіzgі qag'i'da retіnde, tektіlіk pen adamgers'іlіk paryzdary bag'darg'a alynatyn. Sondyqtan bul da'stu'rdі qazaq halqy sonay' erte g'asyrlardan berі qarai' jetі atag'a dei'іn qyz alyspay' saltymen orai'lastyra bіlgenі belgіlі.
«O'tkendі bіlmei', keles'ektі bіly' mu'mkіn emes. Buryng'ynyn' parqyn bіlgender, bu'gіngіnіn' narqyn ug'ady»,-degen bolatyn G'abi't Mu'sіrepov atamyz. Halqymyzda burynnan bar, a'det-g'uryp, da'stu'rge mu'mkіndіgіns'e qanyq bolg'anymyz jo'n.
Qazaq halqynyn' salt-da'stu'rіndegі bіr g'ana bala ta'rbi'esіne bai'lanysty ka'de-joralg'y boi'yns'a danalyq kіtabyn jasasa, kei'іngі urpaqqa asyl qazyna retіnde tarty' ety'ge turarlyqtai' kіtap s'yg'ar edі. Ma'selen, o'mіrge urpaq jalg'asy na'reste kelgendegі el qy'anys'ynyn' jarqyn ko'rіnіsі – su'i'іns'і, ko'rіmdіk suray', bai'g'azy bery' o'te jaramdy da'stu'r emes pe? Sol perzentke arnalg'an s'іldehana, balag'a at qoi'y', besіkke saly', besіk jyry, besіk toi'y, na'restenі qyrqynan s'yg'ary', tіl as'ar, tusay' keser, atqa mіngіzy', su'ndet toi'y – osynyn' barlyg'y halqymyzdyn' tot baspai'tyn asyl qazynasy.
Ata-babamyz urpaq ta'rbi'esіne asa zor ma'n beredі. O'i'tkenі, urpaq – bolas'aq. Ony a'bden tu'sіngen halyq: «Balan'dy beske dei'іn pats'adai' ku't, on beske dei'іn qoss'yn'dai' jumsa, on besten kei'іn qurdasyn'dai' syi'la»,-dep bu'kіl ta'rbi'elіk tag'ylymdy u's'-aq so'zge syi'dyrady. «Pats'adai' ku't» degenі – qamqors'y bol, o'sіr, ma'pele, jas s'ybyqtai' bay'ly degenі, «qoss'yn'dai' jumsa» degenі – ja'rdems'іn' et, jumysqa sal, by'ynyn bekіt, erіns'ekterden ay'laqtat degenі, al «qurbyn'dai' syi'la» degenі – balan'a es kіrdі, aqyl i'esі boldy, endі onyn' otay' qury'y jaqyn, onyn' da tu'bі o'zіn'dei' urpaq qamqors'ysy bolatynyn esten s'yg'arma degenі. Al osy ulag'atty so'zde urys, renjіt, qorqyt, en'sesіn tu'sіr degen bіrde-bіr so'z ai'tylmai'dy. Qazaqtyn' urpaq o'sіry' pa'lsapasy, mіne, osyndai' qarapai'ymdylyqqa qurylg'an.
Tabi'g'atqa i'elіk eter ku's'і bolsa da, adamdy o'zge tіrs'іlіkpen ten' ustag'an da – qazaq. Besіktegі qi'masyna «asqarym, asqag'ym» dep emes, jan-jany'armen, ja'ndіk atay'lymen tag'dyrlastyg'yn moi'yndatyp, «qulynym, botam, qos'aqanym» dep erkelety' de, s'ybyng'a da qi'i'anat bolmasyn dep, «s'ybynym» dep ai'naly' da aldymen qazaqqa ta'n. Bu'kіl bolmysy, s'ybyn jany perzenttіn' u'stіnde bolg'an qazaqtyn' balasyn s'amadan tys toi'yndyryp, os'aqtyn' tu'bіnde qorg'as'tag'any da es'bіr tari'hta joq. Jetі jasar ai'darlysyn jay'g'a attandyryp, on besіndegі ulyna el basqartqan halyq bul!
3-MA'TINGE BAI'LANYSTY TEST TAPSYRMALARY
13. Ma'tіn mazmuny boi'yns'a durys nusqasyn ko'rsetіn'іz.
Barlyq adamzatqa ta'n da'stu'r – ... .
A) tusay' kesy'
B) su'i'іns'і suray'
C) s'an'yraq qury'
D) balany besіgіne saly'
14. So'i'lemdі jalg'astyryn'yz.
A'r halyq s'an'yraq qury' saltyn ... .
A) jag'dai'yna qarai' lai'yqtai'dy
B) damy' jag'dai'ymen bai'lanystyrady
C) a'det-g'urpyna qarai' yn'g'ai'lai'dy
D) jalpyn'a ortaq salty boi'yns'a qyzyqtai'dy
15. Ma'tіn mazmunyna orai' tolyq ja'ne naqty nusqany tan'dan'yz.
S'an'yraq ko'tery' ... .
A) ata-anasynyn' jag'dai'yna bai'lanysty
B)ata-anasynyn' ko'n'іl-ku'i'іne negіzdeledі
C) ata-ananyn' ri'zas'ylyg'yna negіzdeledі
D) tegіne, ata-anasynyn' ko'n'іlderіne bai'lanysty
16. Ma'tіnge sa'i'kes nusqany tabyn'yz.
Belgіlі jazy's'ynyn' ai'tqan so'zderіnіn' mag'ynasy.
A) O'tkendі de, bu'gіngіnі de bіly' paryzymyz.
B) O'tkendі bіlmegenmen keles'ektі bіly' kerek.
C) Buryn'g'yny bіlmese de, bu'gіngіnі bіly' kerek.
D) Tari'hty bіlmegen adam bu'gіngіnі durys bag'alai' almai'dy.
17. Ma'tіnge sa'i'kes so'i'lemdі durys ai'aqtan'yz.
Qazaqtyn' s'an'yraq qury'dag'y negіzgі salty – ... .
A) tektіlіk paryzdaryn saqtay'
B) jetі atag'a dei'іn qyz alyspay'
C) adamgers'іlіk paryzdaryn saqtay'
D) jetі atag'a dei'іn ay'yldas qyzdardy almay'
18. So'i'lemdі tolyqtyryn'yz.
Balan'dy beske dei'іn ... ku't, on beske dei'іn ... jumsa, on besten kei'іn ... syi'la.
A) qurbyn'dai', qulyn'dai', pats'adai'
B) dosyn'dai', qulyn'dai', ten'desіn'dei'
C) bi'ley's'іn'dei', qulyn'dai', ten'desіn'dei'
D) pats'adai', ten'desіn'dei', qurdasyn'dai'
