Qazaq tіlіn meńgerý deńgeıіn
baǵalaý júıesі - QazTest

Qazaqstan Respy'bli'kasy Bilim ja'ne g'ylym mi'ni'strliginin' Y. Altynsari'n atyndag'y Ulttyq bilim akademi'i'asya'zirley'imen, Qazaqstan Respy'bli'kasy Bilim ja'ne g'ylym mi'ni'strliginin' Ulttyq testiley' ortalyg'y usynyp, qazaq tilin men'gery'din' den'gei'leri boi'yns'a kommy'ni'kati'vtik quzyrettilik talaptaryn anyqtai'tyn memlekettik standarttar Qazaqstan Respy'bli'kasy I'ndy'stri'i'a ja'ne say'da mi'ni'strliginin' Tehni'kalyq rettey' ja'ne metrologi'i'a komi'tetinin' 2009 jylg'y 30 jeltoqsandag'y № 647-OD bui'ryg'ymen bekitildi ja'ne iske qosyldy.

QR ST 1926-2009 «Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikteri. Qarapai'ym den'gei'. Jalpy men'gery'»;

QR ST 1928-2009 «Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikteri. Bazalyq den'gei'. Jalpy men'gery'»;

QR ST 1929-2009 «Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikteri. Orta den'gei'. Jalpy men'gery'».

QR ST 1925-2009 «Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikteri. Ortadan jog'ary den'gei'. Jalpy men'gery'»;

QR ST 1927-2009 «Qazaq tilin men'gery'din' kommy'ni'kati'vtik tildik quzyrettilikteri. Jog'ary den'gei'. Jalpy men'gery'»;

Bul standarttardy Qazaqstan Respy'bli'kasy Konsti'ty'цi'i'asynyn' (7 bap), Qazaqstan Respy'bli'kasynyn' 1997 jylg'y 11 s'ildedegi № 151 «Qazaqstan Respy'bli'kasyndag'y til ty'raly» Zan'ynyn'; Qazaqstan Respy'bli'kasynyn' 2004 jylg'y 9 qaras'adag'y №603-II «Tehni'kalyq rettey' ty'raly» Zan'ynyn'; Qazaqstan Respy'bli'kasy Prezi'dentinin' 2001 jylg'y 7 aqpandag'y № 550 Jarlyg'ymen bekitilgen «Tilderdi qoldany' men damyty'dyn' 2001-2010 jyldarg'a arnalg'an memlekettik bag'darlamasynyn'», Qazaqstan Respy'bli'kasy U'kimetinin' 2008 jylg'y 11 qyrku'i'ektegi № 835 qay'lysymen bekitilgen QAZTEST ju'i'esin engizy' men damyty' tujyrymdamasynyn' normalary iske asyrylg'an.

Atalg'an memlekettik standarttardy Qazaqstan Respy'bli'kasy I'ndy'stri'i'a ja'ne say'da mi'ni'strliginin' Tehni'kalyq rettey' ja'ne metrologi'i'a komi'tetinin' ruqsatynsyz resmi' basylym retinde tolyqtai' nemese jartylai' basyp s'yg'ary'g'a, ko'bei'ty'ge ja'ne taraty'g'a bolmai'dy.

Memlekettik standarttar mazmunynda standarttardy qoldany' salasy, ondag'y normati'vtik siltemeler, termi'nder men anyqtamalar berilgen son' qazaq tilin men'gery'din' a'rtu'rli den'gei'lerindegi jalpy erejeler ja'ne den'gei' talaptarynyn' mazmuny so'i'ley' a'reketterinin' tu'rleri boi'yns'a berilgen. Kommy'ni'kati'vti so'i'ley' quzyrettiliginin' mazmuny so'i'ley' biliktiligine qoi'ylatyn talaptar arqyly beriledi. A'rbir den'gei'ge sa'i'kes tildik quzyrettilik mazmuny qazaq tilinin' tildik эlementteri arqyly usynylady. Qazaq tilin men'gery' den'gei'lerine sa'i'kes til men'gery' den'gei'in bag'alay'dyn' test tapsyrmalaryna jobalar berilgen.

Memlekettik standarttardy a'zirley' barysyndag'y qosyms'a qujattar tizimi men bi'bli'ografi'i'a usynylady ja'ne QAZTEST ju'i'esi boi'yns'a testiley'di tabysty ai'aqtag'an jag'dai'da beriletin serti'fi'kat pen anyqtama tu'ri ko'rsetilgen.

Qazaq tilinin' qog'amdyq qyzmetin ken'ei'tip, onyn' man'yzyn, qajettiligin tabi'g'i' tu'rde arttyry', jan-jaqty damyty'dyn' birden-bir joly – tildi oqyty'dy, u'i'rety'di ti'imdi ju'zege asyry', oqyty' sapasyna qatan' talap qoi'y', til qoldany's'ynyn' o'zdiginen bilim aly'yn ui'ymdastyry', onyn' na'ti'jelerine turaqty baqylay' jasay'. Tildi men'gery' den'gei'lep oqyty' negizinde satyly tu'rde ju'retindikten, a'r den'gei' tu'pki maqsatyna qarai' til qoldany's'ynyn' kommy'ni'kati'vtik quzyrettilik den'gei'in anyqtay'dy qajet etedi.

Kommy'ni'kati'vtik quzyrettiliktin' damy' den'gei'in bag'alay', anyqtay' tildik tulg'anyn' qalyptasy', damy' den'gei'in anyqtay'g'a mu'mkindik beredi. Oqyty'dyn' na'ti'jesin bag'alay' a'rbir den'gei'din' son'ynda ju'rgizilip otyrady. Qazaq tilin kommy'ni'kati'vtik den'gei'de bily' quzyrettiligi – tildik tulg'a modelin qurai'tyn negizgi komponent bolyp tabylady.

Qazaqstandyq til bilimin bag'alay' qazaq tilin men'gery'di 6 den'gei' boi'yns'a anyqtai'dy. Qazaq tilin men'gery' den'gei'leri ey'ropalyq til men'gery'lerdin' den'gei'lerimen kelesi tu'rde sa'i'kestendiriledi:

Qazaq tilinen bilim bery'de tildin' barlyq saladag'y, barlyq jag'dai'dag'y ay'yzs'a ja'ne jazbas'a qoldanystag'y qurylymdary tildi men'gery'di bag'alay'dyn' negizine alynady. Bag'alay' den'gei'leri tildi ay'yzs'a ja'ne jazbas'a u'i'reny'degi ju'i'eni, dybystay' ju'i'esin, tilde tu'rli kommy'ni'kaцi'i'alyq maqsattag'y qyzmetterdi atqaratyn jalg'ay'lardyn' qoldanysyn, so'zderdin' jasaly'yn, kez kelgen suraq ti'pterin, so'i'lem ti'pterin tu'sine aly'yn, so'zderdin' ty'ra ja'ne ay'yspaly mag'ynalardag'y qoldanysyn men'gery'in, o'z maqsaty men oi'yn jetkizy'de tildik qurylymdardy qoldana bily'in, jaza ja'ne ai'ta aly' den'gei'in bag'alay'dy ko'zdei'di. Bag'alay' barysynda barlyq leksi'ka-grammati'kalyq qurylymdar ja'ne sol qurylymdardy qamtyg'an tildegi materi'aldar qabaty, olardy bag'alany's'ynyn' tyn'dap tu'siny'i, men'gery'i, oqyp tu'siny'i, durys jazy' den'gei'in i'gery'i, so'i'lei' bily'i, ai'ta bily'i bag'alay' apparatyna negiz bolady. Til bilimi g'ylymynda tildik tulg'any qalyptastyry' u's'in qazaq tilin men'gery' a'reketinin' tu'rleri: tyn'dalym, leksi'ka-grammati'ka, oqylym, jazylym, ai'tylym pai'dalanylady.

Qazaq tilinen bilim bery' men bag'alay' qazaq tilin qoldany's'ynyn' qazaq tilin ay'yzeki so'i'ley' den'gei'inde ja'ne jazba tilde, resmi' ja'ne resmi' emes qatynastarda, psi'hologi'i'alyq ku'i'din' barlyq jag'dai'larynda, ku'rdeli oi'lar jelisin bildiry' maqsatynda qoldanylatyn qarym-qatynas den'gei'lerinde, jazba qarym-qatynas barysynda qoldana aly' den'gei'in anyqtay'g'a bag'yttalady.